Veel afbeeldingen worden door bloggers klakkeloos van Google, Pinterest, of Flickr overgenomen, om er daarna door de rechtmatige eigenaar voor verrekend te worden. Dit kan een dure grap zijn, en dat was natuurlijk helemaal niet de bedoeling. Het is daarom belangrijk om op de hoogte te zijn van het auteursrecht, om zo te kunnen bepalen of een plaatje of foto gebruikt mag worden of niet. Ook zijn er manieren waarop een afbeelding wel getoond kan worden, zonder dat er voor de rechten betaald moet worden. Gelukkig, want anders werden het óf hele saaie óf hele dure blogs!
Auteursrecht en intellectueel eigendom
Het auteursrecht valt onder de intellectuele eigendomsrechten. Intellectueel eigendom (IE) is een verzamelnaam voor de rechten die de rechthebbende heeft op het voortbrengsel van de menselijke geest. Het recht dus dat een maker heeft op het product, ontstaan uit zijn eigen creativiteit.
Het auteursrecht, waaronder ook het portretrecht valt, is het exclusieve recht van de maker van een werk om te bepalen hoe, waar en wanneer zijn werk openbaar mag worden gemaakt of verveelvoudigd. Alles dat onder het auteursrecht valt is het intellectuele eigendom van de maker, de auteur. Een auteur, of maker, van een werk kan dit overdragen aan een andere persoon of organisatie. De auteur mag zelf bepalen of hij het werkt uitleent, weggeeft, verhuurt, of op een andere manier openbaar maakt. Dit auteursrecht heeft de auteur automatisch, er hoeft niets aangevraagd of geregistreerd te worden.
Het auteursrecht vervalt in Nederland na 70 jaar na de eerste openbaring van het werk, of 70 jaar na de dood van de maker. Dan wordt het werk publiek domein. Werken die publiek domein zijn worden niet meer door het auteursrecht beschermd en mogen dus vrij gebruikt worden.
Voorbeeld van een afbeelding welke publiek domein is. Op de website van het Rijksmuseum zijn alle kunstwerken die inmiddels publiek domein zijn geworden gratis te downloaden en te gebruiken.
Wanneer is iets rechtenvrij?
Op alle afbeeldingen, plaatjes, en foto's die online te vinden zijn zit dus in principe auteursrecht, want alles is door iemand ooit gecreëerd. De rechten hiervoor kunnen vaak gekocht worden bij de maker, of via websites die hierin handelen. Er zijn ook makers die toestaan dat hun producten vrij gebruikt worden, deze producten zijn rechtenvrij en mogen commercieel gebruikt en aangepast worden. Op Google afbeeldingen en Flickr kan gezocht worden naar foto's die rechtenvrij zijn en commercieel gebruikt mogen worden. Bij Google heet dit "Gelabeld voor hergebruik, inclusief aanpassing". Deze foto's mogen vrij gebruikt worden op je website. Let hier echter goed mee op, want dit label kan door iedereen aan een afbeelding zijn gehangen, dit hoeft niet per se door de maker gedaan te zijn. De maker kan vervolgens alsnog geld vragen voor het gebruik van de foto's. Wanneer je dus gebruik maakt van rechtenvrije foto's, zorg er dan voor dat je een screenshot maakt waar de foto's vandaan kwamen. Nog beter is het om na te gaan waar het plaatje vandaan komt en uit te zoeken of dit inderdaad vrij gebruikt mag worden. Mocht het voorkomen dat je een afbeelding hebt gebruikt die als rechtenvrij werd aangeboden maar dit niet blijkt te zijn, leg dit dan uit aan de rechtmatige eigenaar en bied je excuses aan.
Tegenwoordig is er ook nog de Creative Commons licentie. Er zijn zes verschillende Creatice Commons licenties waarvan de minst strenge licentie zegt dat een werk gebruikt mag worden wanneer de naam van de originele maker vermeld wordt. De strengste licentie zegt dat het werk gebruikt mag worden als de naam van de maker vermeld wordt, het niet voor commerciële doeleinden is en er niets aan veranderd wordt. Een goede manier om foto's te zoeken die te gebruiken zijn voor een website, is om te zoeken op afbeeldingen met een Creative Commons licentie. Dan is gelijk duidelijk wat er wel en niet mag met de afbeeldingen.
Embedden van afbeeldingen
Een manier om toch afbeeldingen in blogposts en dergelijken te gebruiken is door deze te embedden. Met embedden wordt de content van de oorspronkelijke website op een nieuwe website getoond, maar deze blijft op de server van de oorspronkelijke website staan. Bij embedden mag je de afbeelding dus niet zelf opslaan en uploaden. Met embedden wordt wel doorverwezen naar de oorspronkelijke website, maar een afbeelding mag wel getoond worden alsof deze op de nieuwe website hoort.
Een paar richtlijnen die belangrijk zijn bij het embedden van content:
- Embedden mag en kan alleen als de content al openbaar beschikbaar is.
- Er mag geen nieuw publiek bereikt worden met het embedden. Dus als content beperkt beschikbaar is, mag deze niet voor iedereen beschikbaar worden gesteld door middel van embedden.
- De content mag niet aangepast of op een andere manier gebruikt worden. Dus geen "stills" uit een filmpje gebruiken als afbeelding. Als het oorspronkelijk een filmpje is moet het ook als filmpje embed worden.
Voorbeeld van het embedden van een afbeelding via Pinterest:
Citeren van afbeeldingen
Hoewel citeren en embedden op elkaar lijken is het niet hetzelfde. Citeren is een gedeelte van het werk van een ander aanhalen in een eigen werk, ten behoeve van verbetering van dat werk. Een citaat moet verband houden met de context waarin het geplaatst wordt. Ook moet de bron van de citaat expliciet en correct vermeld worden. Het is ook niet de bedoeling dat er complete werken geciteerd worden, maar enkel een gedeelte. Dit is echter niet exact beschreven. Het doel van een citaat moet zijn het aanvullen, verbeteren, of illustreren van nieuw werk met herhaling van bestaand werk. Een citaat moet dus iets toevoegen aan het werk waarin het gebruikt wordt.
Wanneer we over citaten spreken hebben we het meestal over geciteerde stukken tekst. Een afbeelding, of gedeelte hiervan, kan echter ook geciteerd worden. Ook bij het citeren van een afbeelding geldt dat het een aanvulling moet zijn op het nieuwe werk waarin het wordt aangehaald, en dat het in de context moet passen. Het moet dus een duidelijke functie hebben. Er mag alleen geciteerd worden uit werk dat al openbaar toegankelijk is. Ook mag het verstrekking van het originele werk niet overbodig maken. Dus wanneer je een compleet hoofdstuk citeert zou dit betekenen dat men dit originele hoofdstuk niet meer hoeft te komen en dat is niet de bedoeling. Voor een afbeelding geldt dus ook dat deze al openbaar beschikbaar moet zijn, en dat het niet zo mag zijn dat men door jouw citaat geen interesse meer heeft in het originele werk. Of een afbeelding correct is geciteerd kan nogal eens discutabel zijn. Zorg er dus vooral voor dat je maker en bron expliciet en correct vermeld worden, en dat het iets toevoegt aan de tekst. Wanneer dit niet het geval is, is embedden een betere en veiligere oplossing.
Richtlijnen die belangrijk zijn bij het citeren van content:
- Vermeld de maker en bron van het werk op de juiste manier
- Citeren mag alleen uit werk dat al publiekelijk beschikbaar is. Dat betekent niet dat het vrij beschikbaar moet zijn voor ieder publiek. Maar citeren uit ongepubliceerd werk mag dus niet.
- Een citaat moet passen bij de context waarin deze geplaatst wordt.
- Citeer alleen dat wat nodig is ter aanvulling van de content; enkel citaten met een redelijke omvang.
Voorbeeld van een citaat; in de geciteerde afbeelding wordt uitgelegd wat de juiste bronvermelding is voor een elektronische bron, wanneer al deze informatie beschikbaar is:
Bron: De Hogeschool Gent (2014). Geraadpleegd op 3 april 2015 via http://bib.hogent.be/hoekanik/scripties/citeren
Tips voor legaal gebruik van afbeeldingen en content
- Leg vast waar de afbeelding vandaan komt; maak kopie van de verstrekte licentie. Wanneer het van een website komt die beweerd dat de afbeelding licentievrij is, maak hier dan een printscreen van.
- Google’s licentievrije of commercieel te gebruiken afbeeldingen zijn niet altijd door de maker bedoelt als licentievrij. Probeer dus na te gaan of dit inderdaad klopt. Vraag als dat kan toestemming van de maker, en maak een schermafbeelding of kopie van de herkomst.
- Vraag, wanneer dit mogelijk is, toestemming aan de maker.
- Noem de JUISTE bron. Pinterest en Google afbeeldingen zijn geen bron, maar een middel. De bron is de originele site waar de afbeelding op is verschenen.